به گزارش خبرنگار سرویس زنان «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در میزگردی با حضور میترا قهرمانی مسئول خواهران بسیج دانشجویی دانشگاه تهران، فاطمه سیه چهره مسئول خواهران بسیج دانشجویی دانشگاه صنعتی سهند تبریز و فاطمه رجبی مسئول خواهران بسیج دانشجویی دانشگاه امیر کبیر به بررسی الگوهای مطلوب حضور اجتماعی زنان پرداختند.
در ابتدا میترا قهرمانی با اشاره به اینکه انقلاب اسلامی، یک الگوی سومی برای زنان ارائه می دهد که الگوی غربی و شرقی برای زن را نفی می کند گفت: الگوی سوم الگویی است که در مبارزات انقلابی و در وقوع انقلاب خود را نشان داد و باعث شد زنان در این نهضت جای خود را پیدا کنند، بعد هم در دوران دفاع مقدس به نحو دیگر که نشان داد زن در عین پیمودن سلوک معنوی خود و در عین نقش آفرینی صحیح خانوادگی، در متن جامعه و پیشبرد تاریخ، یک عنصر بیدار، فعال و موثر است و در حاشیه ای از جریان جامعه نیست. این الگو در نوع نگاه به زن چند خاصیت دارد. اول اینکه از حیث انسانیت نگاه برابری به زن و مرد دارد و اتفاقا در وهله اول نگاه از حیث انسانیت دارد و جنسیت در وهله دوم اهمیت برایش قرار دارد. دوم اینکه برخی تفاوت های مرد و زن را که به دلیل فطرت و طبیعت متفاوتشان وجود دارد به رسمیت می-شناسد و توجه به آن ها را برای اینکه یک تفاوت کارکرد و تفاوت نقشی را در نقشه ی حکیمانه ی عالم به دنبال خود خواهند داشت لازم می داند. امروز زنان سه ساحت در قبال فعالیت های خود می بینند که الگوی مطرح شده باید نسبت خود را با هر یک آنها و همچنین ارتباط آن ها با یکدیگر مشخص کند. اول رشد و تهذیب فردی و پیش رفتن در فضایل انسانی، دوم عرصه ی فعالیت و مسئولیت های اجتماعی و سوم ایفای نقش های خانوادگی. برای مثال فعالیت اجتماعی قیودی می خواهد از جنس رعایت اولویت خانواده، عدم اختلاط و امتزاج زن و مرد، حجاب و عفاف و رعایت شان زن که باید مورد توجه قرار گیرد.
قهرمانی با تاکید بر اینکه رسیدن زن به نقطه ی مطلوب از لحاظ فردی و اجتماعی، با این هدف است که استعدادهای او شکوفا شود و رشد حقیقی پیدا کند و همچنین با ادای مسئولیت و تکلیف اجتماعی موجود، ظرفیت زنان، به بهترین نحو به پیشرفت جامعه کمک کند گفت: موانع موجود بر سر راه کنشگری و فعالیت موثر زنان را در واقع موانعی ببینیم که باعث می شود اهدافی که ذکر شد محقق نشود. وظیفه ی اصلی نهادهای سیاست گذار در جمهوری اسلامی نیز این است که اول تکلیف خودشان را به لحاظ هدف گذاری و غایت، از حضور اجتماعی زنان مشخص کنند تا پیش از هر چیز از سردرگمی و نداشتن یک نقشه ی راه همه جانبه نجات پیدا کنیم. پیرامون موانع موجود باید عرض کنم، موارد مختلف ذهنی، فرهنگی و زیرساختی وجود دارد. البته اگر سطوح فعالیت اجتماعی را هم دسته بندی کنیم تقسیم بندی بهتری می توان ارائه داد. سردرگمی هویتی در خانم ها به گونه ای است که در بین خود خانم ها شامل عدم اعتماد به نفس، عدم باور به توانمندی ها و ظرفیت های خود و حتی دست نیافتن به هویت و رسالت خود در جایگاه یک بانوی مسلمان انقلابی که به نوع تربیت خانواده و جامعه باز می گردد. نگاه های متفاوت و متعارضی در جامعه نسبت به فعالیت اجتماعی زنان وجود دارد. موانع جدی به لحاظ فرهنگی وجود دارد. می توانم اینطور عرض بکنم که هنوز در فضای عمومی جامعه و حتی در جامعه حزب اللهی با گفتمان شدن الگوی سوم یا به عبارتی نظر امامین انقلاب پیرامون جایگاه زنان در خانواده و اجتماع فاصله داریم. برای مثال یک خانم چون نفس فعالیت اجتماعی اش بعضا خلاف قاعده و هنجار شکنانه تصور می شود برای فعالیت نیازمند این است که دائما خودش را اثبات کند اما در شرایط برابر، یک آقا نیازی به اثبات ندارد. گاهی به دلیل فهم ناقص یا حتی ناتوانی عمومی در ایجاد ساختارهای صحیح مطابق با ارزش-ها برای نقش آفرینی خانم ها در عرصه های مختلف، خانم ها صرفا به کنشگری های پیرامون زنان و خانواده هدایت شوند. مسلم است که بنده مسئله زن و خانواده را جزو اساسی ترین مسائل انقلاب اسلامی و یک مسئله تمدنی می دانم و بار مهمی از وظیفه حل این مسائل را برعهده خود خانم ها می دانم اما هدایت یک جانبه اشتباه است. این موانع اگر خانم ها را از مسیر کنشگری هایشان منصرف نکند، بی شک دلسرد و دچار فرسایش می کند. عدم تطابق الگویی که انقلاب اسلامی به زنان ارائه میدهد، با آنچه در واقعیت با آن مواجه می شوند از موانع زیرساختی حضوراجتماعی موثر آنان است. واقعیت هایی که اول نیازها، ویژگی ها و استعدادهای خانم ها را در برنامه ریزی اجتماعی و در هر سطحی در نظر نمی گیرد و در ساختارهای کاملا مردانه و با انتظارات بعضا مشابه، از او طلب فعالیت اجتماعی دارد. دوم امکان جمع کردن نقش خانوادگی به خصوص مادری را با فعالیت اجتماعی غیر ممکن می کند. در برخی ساختارها هم اساسا جایگاهی برای خانم ها در نظر گرفته نشده است. برای مثال اندیشکده ها و پژوهشکده های بسیاری که از ظرفیت خانم ها استفاده نمی کنند در حالی که مقام معظم رهبری صریحا فرموده اند بهترین نوع اشتغال برای خانم ها، اشتغال علمی است
.
این فعال دانشجویی افزود: حضور اجتماعی زنان باید هم با تحولات درونی خودشان تحقق پیدا کند وهم تحول در بسترهای اجتماعی تا موثر واقع شود. تحول درونی قطعا لازم است. این را در کشور خودمان و کشورهای دیگر، شواهدش را دیده ایم. اما خانم هایی که این تحول در درونشان ایجاد شده است، دیر یا زود به این مشکل برمیخورند که بسترهای اجتماعی برای فعالیت اجتماعی خانم ها کافی یا کارامد و متناسب با ویژگی های ایشان نیستند. برای مثال مادامی که یک خانم در تشکل دانشجویی در شهرهای بزرگ فعالیت دارد بستر مناسبی برای انجام مسئولیت اجتماعی اش در دوران دانشجویی یافته است اما همین افراد به محض فراغت از تحصیل یا حتی بازگشت به شهر خود، ممکن است با بحرانی به دلیل نبود بستر مناسب مواجه شوند.
قهرمانی با اشاره به لزوم بستر سازی مناسب برای فعالیت اجتماعی مادران گفت: طبعا آنچه مدنظر ماست این است که نقش مادری برای یک زن اصلی ترینی نقش است که به جز او هیچ کس دیگر نمی تواند آن را انجام دهد و شرایط را باید به گونه ای مهیا کرد که فعالیت اجتماعی ضربه ای به این نقش مهم نزند. به نظر می رسد آن چه برای یک مادر در نقش آفرینی اجتماعی مدنظر قرار دارد، انعطاف کاری و فراهم آمدن بستری برای حضور توامان مادر و کودک است. ما نیازمند طراحی مدل ها و فرم های جدید هستیم. مدل هایی برای اشتغال خانگی به عنوان بخشی از فعالیت های اجتماعی و همچنین تسهیلات دورکاری. شیوع کرونا و مجازی تر شدن دنیای امروز و حذف بسیاری از حضورهای فیزیکی، قالب های جدیدی را به روی ما گشوده است که پیش تر از این فکرش را نمی کردیم. برای مثال چرا نباید به آموزش مجازی به عنوان یک امکان پیش روی مادران دانشجو، در آینده جدی تر فکر کرد در عرصه ی اشتغال و همچنین ایجاد جمع های خودجوش نیز به نظرم فکر کردن به مدل های جدید راه گشا خواهد بود.
او اشاره کرد: نکته مهم این است که در سیاست گذاری باید اصل عدالت را مدنظر قرار دارد. به جای برابر دانستن زن و مرد حتما شباهت ها و تفاوتها را در ویژگی های جسمانی، در نیازها، استعدادها، ارزش،ها، آداب، علایق، اهداف، تجربه ها، تهدیدها، سرمایه اجتماعی در نظر گرفت و با حفظ اولویت نقش های خانوادگی برای زن و مرد، برای هر یک برنامه ریزی کرد. نکته مهم دیگر این است که در سیاست گذاری در این مسئله، مسائل را به مثابه شبکه به هم تنیده ای از مسائل دید و رویکرد سیستمی داشت. به نظر می رسد در زمینه اشتغال به عنوان بخشی از فعالیت های اجتماعی، در لایه ی سیاست های کلی، سیاست های خوبی در حد ذکر به عنوان سیاست هست که آنطور که باید به قانون تبدیل نشده، یا قوانین ما ضمانت اجرایی و قانونی پیدا نکرده است. آنچه در ابتدا باید اتفاق بیفتد تبدیل سیاست ها به قوانین و ابلاغ به نهادها و مراکز جهت اراده طرح هاست. ماده 4 سیاست های اشتغال زنان، شرایط و محیط کار اجتماعی بانوان باید به گونه ای فراهم شود که زمینه رشد معنوی، علمی و حرفه ای آنان فراهم شود و دیانت، شخصیت، منزلت و سلامتی فکری و روحی و جسمی آنان لطمه ای وارد نشود. ماده 12 می گوید که فرصت های شغلی مناسب برای مادران خانه-دار در محیط خانه و در کنار فرزندان، بدون محدودیت وقت و با منظور کردن مزد در قبال کار و تسهیلات تعاونی ایجاد شود. ماده 10 که به تسهیلات لازم به مناسبت شغل مادرانه از قبیل استفاده از مرخصی با حقوق تقلیل ساعت کار، مزایای بازنشستگی با سنوات کمتر خدمت، امنیت شغلی، برخورداری از تامین اجتماعی در مواقع بیکاری، بیماری، پیری یا ناتونی از کار تبدیل به قوانینی شده اند اما مشکل اجرایی داریم و کاری کردیم که بارداری و اشتغال در وضعیت رقابتی قرار بگیرند. در حیطه کلی تر فعالیت اجتماعی نکاتی به نظر میرسد که از آن جمله می توان به انعطاف پذیری لازم در نظام دیوان سالاری کشور برای ایجاد نهادهای گوناگون فرهنگی، سیاسی، اقتصادی زنان و حمایت های تشویقی به سمت ایجاد بسترهای فعالیت اجتماعی متناسب زنان اشاره کرد یا به عنوان یک مورد جزئی از ایجاد فضاهای فیزیکی مورد نیاز خانم ها در اجتماع، به نظرم می رسد که چه در دانشگاه ها و چه در محیط های کاری و چه در فضاهای عمومی جامعه که متشکل از زن و مرد است، گاهی به این مهم که خانم ها در این محیط ها به فضاهایی مختص خودشان نیاز دارند توجه نمی شود. برای مثال دانشگاه به یکی کردن فضاهای مجزای خانم ها و آقایان اهتمام می ورزد بدون اینکه حتی کوچک ترین محل اختصاصی برای خانم ها در نظر بگیرند.
فاطمه رجبی مسئول خواهران بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر ضمن اشاره به اینکه حضور اجتماعی زنان از ابتدای انقلاب رقم خورده‌است گفت: تظاهرات اعتراض‌آمیز بانوان مشهد، حضور هرساله در راهپیمایی‌هایی چون 22 بهمن و حضور در انتخابات‌ها درواقع «حضور» حداقلی‌ترین اتفاقی‌است که قبلا رخ داده‌است. دغدغه‌ی فعلی نقش‌آفرینی بانوان در دو سطح تخصصی-به معنای داشتن یک شغل که در آن تخصص خاصی دارند کنشگری اجتماعی، که البته گاهی هم باهم تزاحم خواهند داشت، همراه با اولویت دادن به نقش مادری است. معمولا تعریف مشخصی از شغل وجود دارد که بر اساس شایستگی و نه مرد و زن بودن نصیب افراد می‌شود. درواقع معیار مشغولیت و عدم مشغولیت به یک شغل آن است که فرد کار را به بهترین نحو و در کمترین زمان انجام دهد. اما درحال حاضر تعریف مشخص و دقیقی از نقش‌آفرینی اجتماعی به نظر موجود نمی‌رسد، شاید مصادیق مختلف آن اعم از حضور حداقلی در بسیج‌های شهری، برخی مساجد فعال، تشکل‌های دانشجویی و یا حرکت‌هایی که در زمان جنگ توسط بانوان صورت می‌گرفت در جلوی چشم باشد اما یک گزاره و صورتی که به طور دقیق این نقش‌ها را توضیح دهد و یا صورت آرمانی آن را توصیف کند وجود ندارد. برای مثال اگر ارتش بیست میلیونی در زمان جنگ معنی حضور حداکثری مردم در جبهه‌های نبرد، پشت صحنه‌ی آن و خدمات‌رسانی بود، حال در دهه‌ی چهارم انقلاب تصویر آرمانی از این ارتش بیست میلیونی چیست. چه بسترهایی دارد. بستر می‌تواند بسیج و یا جهادسازندگی باشد که بر پایه‌ی نظریه‌ی امام پدید آماده‌اند. لذا اگر تعریف مشخصی از این عرصه وجود داشته باشد باعث می‌شود مطابق با آن بسترها این نقش‌آفرینی تعریف و الگوهایی متناسب با آن یافت شوند. اما در باب الگو نکته‌ای حایز اهمیت است؛ منظور از الگو این است که اگر الگو یک انسان انگاشته می‌شود که قرار است از او "تقلید" شود باید گفته شود که این راه، راه درستی نیست. اما اگر منظور از الگو، مجموعه‌ای از حقایق و راهکارهاست که بسته به زندگی هر زن یا مردی، زمان و مکان آنها متفاوت می‌شود، می‌توان پس از تعریف نقش‌آفرینی متناسب با شرایط افراد متفاوت الگوها و راهکارهای مختلفی را در پیش‌روی افراد قرار داد تا متناسب با نیاز خود تشخیص داده و انتخاب کنند
.
رجبی افزود: در فضای شغلی و تخصصی معمولا تفاوت زنان و مردان لحاظ نمی‌شود و درک نمی‌شود که درهرحال یک خانم نیازمند حضور مستمرتری در خانه‌ی خود است اما اکثر این فرصت‌های شغلی به دنبال نیرو‌های تمام وقت می‌گردند، حتی شرایط فرزندآوری لحاظ نمی‌شود البته قوانینی در این بین موجود هستند، مانند برخی از مرخصی‌ها که ضمانتی برای اجرایشان نیست؛ برخی از بخش‌های خصوصی را به شدت دچار مشکل کرده و در بسیاری از موارد قانون مدنظر ملزم به نقض شدن می‌شود. حتی در شرایط تحصیل و کار فضایی ایجاد نمی‌شود تا مادران امکان نگه داشتن فرزندان در نزدیکی خود در سال‌های اول تولدشان را داشته باشند،که این مشکلات منجر به ساخت ابرزن‌هایی می‌شود که توانایی اداره همه این موارد را دارند، معمولا افراد خاص و نفر در هزار هستند و امروزه به عنوان الگو به نمایش درآمده و بسیاری از افرادی که شرایط خاص و توانایی‌های آنها را ندارند به ناامیدی و افسردگی می‌کشاند، یا زن را ازدواج و تشکیل خانواده توام با اشتغال منصرف می کند. از دیگر مشکلات بسترهای اختلاطی است؛ فضای اختلاطی هم برای خانم‌ها و هم برای آقایان در بسیاری از موارد آزار دهنده خواهد بود که منجر به عدم تمایل خانم برای حضور می‌شود و یا مانند بسیاری از اندیشکده‌ها-که طبق منویات رهبر انقلاب جزو بهترین شغل‌ها برای بانوان است نیروی خانم پذیرفته نمی‌شود. در صورتی که امکان جداسازی فضاها و ترتیب دادن ساختارهایی که دارای ارتباط‌های حداقلی و درصورت نیاز باشند هم وجود دارد. در فضاهای سیاسی و اجتماعی هم از نقش بی‌بدیل افکاری که زنان را مناسب این نقش‌ها نمی‌دانند و به همین جهت اجازه‌ی ایفای نقش و یا ایفای نقش به صورت اثرگذار را نمی‌دهند هم نباید چشم پوشی کرد. همانطور که ایمان ریشه‌ی درخت است و عمل صالح برگ آن است و هردو توامان منجر به رشد درخت می‌شوند برای به تحقق پیوستن هر دغدغه‌ی اجتماعی در هر قشر و سطحی نیازمند تحول درونی افراد اجتماع و تحول بسترها به صورت همزمان است. درواقع همان مقدار که تحول درونی رخ میدهد و قدمی برداشته می شود بسترها هم متحول شده و مسیر را تسهیل می‌کنند و منجر به تحول افراد بیشتری می‌شوند، که درواقع خوانشی از گفتمان‌سازی است.
فاطمه سیه چهره مسئول خواهران بسیج دانشجویی دانشگاه صنعتی سهند تبریز با تاکید براینکه ما در جامعه برای حضور اجتماعی زنان و اساسا باقی مسائل سه نوع الگو داریم گفت: الگوی شرقی به فرموده حضرت آقا اساسا زن رو در حاشیه تاریخ می بیند. شما اگر جامعه شرقی را یک استادیوم فوتبال تصور کنید خانم ها صرفا نقش تماشگر را دارند و از جریان سازی به دور هستند. زن در غرب هم طبق فرمایشات رهبری موجودی است که جنسیتش به انسانیتش ترجیح داده می شود. در عمل ارزش های وجودی، مهارت ها و رسالت یک زن در معیار سنجش قرار نمی گیرد و جنسیت او در اختیار سرمایه داری قرار می گیرد. الگوی سوم الگوی اسلامی است. در واقع الگوی سوم الگوی جدیدی ارائه می دهد که زن را نه صرفا در خانه محدود می کند و نه ارزش او را تنها در جامعه می بیند. زن در الگوی سوم وظایفی در خانه دارد و همینطور وظایفی هم در اجتماع به عهده او قرار می گیرد به این صورت که زن علاوه بر اینکه می تواند مادر خوبی باشد در کنار آن می تواند یک کنشگر اجتماعی باشد. خود زنان این اگاهی و خودباوری را ندارند که چطور می توانند کنشگر باشند و یا چطور می توانند نقش آفرینی کنند. به فرموده شهید بهشتی زنان وظیفه دارند در جامعه نقش آفرین باشند. اگر بخواهیم در مدل های کوچک تر مقایسه بکنیم برای مثال با کار تشکیلاتی، در ارگان های دولتی و امثالهم شما فرض کنید این زن بخواهد یک سری فعالیت داشته باشد. گاهی برخی از اقایان به علت عدم اعتمادی که به خانم ها دارند خانم نمی تواند آنطور که باید و شاید نقش آفرینی کند و همین عدم اعتماد مانع حضور اجتماعی مناسب می شود. مسئله سوم ازذ عقیده بنده خود جامعه است در واقع شما اینطور فکر کنید که ما قائل هستیم که یکی از ایده ال های کنشگری زنان در حیطه ای باشد که تخصص دارند. در این شرایط خانم تخصصی را کسب می کند و بعد زمانی که می خواهد وارد جامعه شود و کنشگری کند فضا و بستر مناسبی برایش در نظر گرفته نشده است.
سیه چهره با اشاره به اینکه برای حضور اجتماعی موثر زنان باید تحولات درونی خودشان موازی با تحول در بستر های اجتماعی اتفاق افتاد گفت:. شما فرض کنید که خانمی به آگاهی از وظایف خود در اجتماع برسد و حالا این خانم می خواهد وارد جامعه بشود تا کنشگر جامعه خودش باشد اما فضای مناسبی را برای کنشگری نمی بیند. در اینجا باید از قبل شرایط جامعه برای حضور اجتماعی زنان مهیا می شد. در حالت عکس هم همینطور است. شما تصور کنید خانمی به آگاهی مناسبی از چگونگی فعالیت در اجتماع نرسیده زمانی که بخواهد وارد جامعه شود علی رغم آنکه بسترهای مناسبی هم برایش وجود دارد تنها تا مرحله ای می تواند پیش بیاید از یک مرحله ای به بعد رغبت و انگیزه اش کم می شود. زیرا به اگاهی و خودباوری نرسیده است. بنابراین این دو مقوله باید توام باهم پیش برود و قابل تفکیک از یکدیگر نیست.
مسئول خواهران بسیج دانشجویی دانشگاه صنعتی سهند تبریز ادامه داد: همواره فضا به گونه ای بوده است که تمام انعطاف مورد نیاز به خود کنشگر تحمیل شده است. به این معنا که باید در احوالات و زمان مادرکنشگر تحولات متعددی رخ دهد تا این فرد بتواند در جامعه هم حضور داشته باشد. در حقیقت ما در بسیاری از فعالیت ها انعطافی ایجاد نکردیم. اگر بخواهیم بعد از مادر شدن یک زن فعالیت هایی را برایش تعریف کنیم هم می تواند وظایف مادری خود را انجام دهد هم به وظایف اجتماعی خود برسد اما متاسفانه چون این را ما فراهم نکردیم این خانم ها بعد از مادری از فضای کنشگری فاصله می گیرند. این در خصوص خانم هایی بود که قبلا کنشگر بودند درخصوص خانم هایی که قبلا کنشگر نبودند و حالا مادر شدند ما این ها را چطور می توانیم وارد فعالیت کنیم و نقش های جدیدی در اجتماع برایشان تعریف کنیم. یکی از مهم ترین دغدغه هایی که این خانم ها دارند فرزندانشان هستند. باید بستر هایی درنظر گرفته شود که در آن فرزندان بتوانند در کنار مادر باشند. کارهایی تعریف شود که نیاز به محدودیت زمانی نداشته باشد و بتواند با زمان یک مادر خودش را وفق بدهد. متاسفانه اینطور جا افتاده است که حضور اجتماعی زنان صرفا به این معنا است که باید حضور فیزیکی داشته باشند و این تفکر باعث شده که ما یک ریزش عجیب و غریبی داشته باشیم و خیلی از خانم ها قید حضور اجتماعی را بزنند. یکی از مهم ترین کارهایی که باید صورت بگیرد این است که یک سری فضاهایی درنظر گرفته شود تا این خانم متوجه شود تا حضور اجتماعی الزاما به معنای حضور فیزیکی نیست؛ به این معنا که ما یک سری بسترهایی را بتوانیم فراهم کنیم که یک خانم در خانه هم بتواند موثر در اجتماع باشد و کنش اجتماعی داشته باشد.
گزارش از حانیه زرنگ
